کشورهای نفتی برای توسعه صنایع پایین دستی خود برنامه‌های متنوعی را به اجرا می‌گذارند. جذب سرمایه داخلی و خارجی از جمله اقداماتی است که انجام می‌شود. توسعه پتروپالایشگاه‌ها در کشور ما نیز نیاز به سرمایه‌گذاری‌های بالا دارد.

در راستای جذب سرمایه بخش خصوصی برای راه‌اندازی پتروپالایشگاه‌ها در کشور، قانون تنفس خوراک مطرح شده است. بر این اساس، پتروپالایشگاهی که به مرحله بهره‌برداری برسد، به میزان سرمایه‌گذاری انجام شده از خوراک رایگان بهره‌مند می‌شود. به زعم بسیاری از کارشناسان، این مشوق خوبی در راستای جذب سرمایه است.

مشکل اینجاست که با وجود درک ضرورت توسعه پتروپالایشگاه‌ها، تنفس خوراک به واحدهایی که به مرحله بهره‌برداری رسیده و منتظر تخصیص این سهمیه هستند، اعطا نشده است. بسیاری بر این عقیده‌اند که این خلف وعده‌ها از سوی دولت، به صلاح کشور و فضای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ نیست.

در برنامه هفتم توسعه، روش تهاتر برای دستیابی به تجهیزات مورد نیاز پتروپالایشگاهی کشور پیش بینی شده است. اجرای این روش نیز به زعم بسیاری از کارشناسان در شرایط تحریم بسیار کمک کننده خواهد بود. بر اساس قانون، روزانه 150 هزار بشکه نفت را می‌توانیم با تجهیزات پتروپالایشگاهی تهاتر کنیم. به زعم برخی کارشناسان، این مقدار قابلیت افزایش داشت و می‌شد میزان بیشتری را برای این امر در نظر بگیریم.

نظرات سیدمجتبی رضوی، رئیس اتاق صمت مازندران و را در خصوص لزوم توسعه پتروپالایشگاه‌ها و به ویژه مزیت مصوبه برنامه هفتم توسعه در زمینه تهاتر نفت با تجهیزات پتروپالایشگاهی مورد نیاز کشور در ادامه می‌خوانید.

ضرر چند و جهی اقتصاد کشور طی سالیان طولانی از خام فروشی 

سید مجتبی رضوی ضمن اشاره به مزیت‌های توسعه پتروپالایشگاه‌ها در کشور تصریح کرد: اصولاً تکمیل زنجیره ارزش در تمامی صنایع از اهمیت بالایی برخوردار است و هر چقدر بتوانیم به این سمت حرکت کنیم و از خام فروشی فاصله بگیریم، منفعت زیادی نصیب‌مان می‌شود. توسعه زنجیره ارزش محصولات به لحاظ افزایش ارزآوری برایمان اهمیت دارد و از منفعت چندبرابری نسبت به خام فروشی برخوردار است.

وی ادامه داد: اقتصاد کشور طی سالیان طولانی از خام فروشی آسیب جدی دیده است. طی سال‌های اخیر تبدیل مواد خام به محصولات مختلف در دستور کار قرار گرفته است. صنایع پتروشیمی از دهه 70 در کشور مورد توجه قرار گرفت و سرمایه‌گذاری در این زمینه انجام شد.

رئیس اتاق صمت مازندران خاطرنشان کرد: سرمایه‌گذاری در حوزه‌های بالادستی در کشور همواره مورد توجه بوده است. اما متأسفانه در حوزه پایین دستی نتوانسته‌ایم این روند را به خوبی پیش ببریم. پترپالایشگاه‌ها در دسته صنایع پایین دستی طبقه‌بندی می‌شوند که مزیت‌های بالایی برای کشور دارند.

خالقی گفت: بنده کاملاً با نظر کارشناسان موافق هستم که محصولات پتروپالایشگاهی خاصیت تحریم‌پذیری کمتری نسبت به صادرات نفت خام دارند. نفت در مقادیر بالا و با تانکرها و کشتی‌ها صادرات می‌شود که همین امر امکان ردیابی و تحریم را بالا می‌برد. محصولات پتروپالایشگاهی در مقادیر کوچک اما با ارزش افزوده بالا صادر می‌شوند و امکان تحریم کمتری وجود دارد.

وی ادامه داد: موضوع مهم این است که ما در حال حاضر به صادرات مواد خام و اولیه می‌پردازیم و مجدد مجبور هستیم محصول نهایی را وارد کنیم. بنابراین، ارزش افزوده این محصولات را تقدیم کشورهای دیگر می‌کنیم و خودمان ضرر چند وجهی از این خام فروشی عایدمان می‌شود!

رئیس اتاق صمت مازندران خاطرنشان کرد: صادرات نفت به جهات مختلف برایمان مشکل ساز است. از یک طرف، این ماده قابلیت تحریم بالایی دارد و از طرف دیگر، حتی اگر بتوانیم نفت را صادر کنیم، برای دسترسی به منابع مالی حاصل از فروش آن با مشکل مواجه هستیم. بنابراین، توسعه پتروپالایشگاه‌ها از هر لحاظ به نفع کشور است و منافع ما را تأمین می‌کند.

وی ادامه داد:قانون تنفس خوراک مبنی بر این که وقتی پتروپالایشگاهی به مرحله بهره‌برداری رسید، به میزان سرمایه‌گذاری انجام شده خوراک رایگان دریافت کند، این رویکرد مهم موجب جذب سرمایه‌گذار خواهد شد. همچنین مصوبه برنامه هفتم توسعه مبنی بر امکان تهاتر روزانه 300 هزار بشکه نفت با تجهیزات پتروپالایشگاهی بسیار مثبت در روند تسریع ساخت پروژه‌های پتروپالایشگاهی است. این روش در شرایط تحریم بسیار کمک کننده است و می‌تواند دسترسی کشور را به تجهیزات موردنیاز برای توسعه پتروپالایشگاه‌ها تسهیل کند.

رضوی گفت: میزان تهاتر نفت با تجهیزات پتروپالایشگاهی امکان افزایش هم داشت و می‌توانستیم مقادیر بیشتری را برای این امر اختصاص دهیم. اما به طور کلی این روش مثبت ارزیابی می‌شود.

نارضایتی سرمایه گذاران از انتظار ورود ارز حاصل از صادرات به نرخ نیمایی به شبکه بانکی

مهدی پورقاضی، یکی از چهره‌های برجسته صنعت و رئیس پیشین کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی  نیز درباره چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی توسعه پتروپالایشگاه‌ها و نقش آن در آینده اقتصادی کشور در گفت  گو با خبرنگار قدس گفت: توسعه پتروپالایشگاه‌ها به عنوان یکی از راهبردهای کلیدی در تقویت اقتصاد مقاومتی ایران می‌تواند نقش بی‌بدیلی در کاهش وابستگی به صادرات خام نفت ایفا کند. اما در این مسیر چالش‌های قابل توجهی نیز وجود دارد که نباید نادیده گرفته شوند. یکی از مهمترین این چالش‌ها مربوط به نرخ یارانه‌ای خوراک است که دولت به پتروپالایشگاه‌های خصوصی ارائه می‌دهد. این یارانه‌ها اگرچه در کوتاه‌مدت می‌تواند مشوقی برای سرمایه‌گذاران باشد، اما در بلندمدت، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.

وی ادامه می‌دهد: دولت از پتروپالایشگاه‌ها انتظار دارد که ارز حاصل از صادرات را به نرخ نیمایی وارد شبکه بانکی کنند، اما این الزام می‌تواند باعث نارضایتی سرمایه‌گذاران شود و انگیزه‌های آنان را برای ادامه فعالیت کاهش دهد. در این میان، عدم وجود نرخ معین برای خوراک و عدم شفافیت در قوانین مربوط به صادرات و فروش داخلی، مشکلات بیشتری را برای سرمایه‌گذاران به وجود می‌آورد. به منظور ایجاد شفافیت و جلب اعتماد بخش خصوصی، باید یک بازار رقابتی برای خرید خوراک ایجاد شود که در آن همه فعالان این حوزه بتوانند به طور یکسان و بدون محدودیت‌های دستوری به فعالیت بپردازند.

پورقاضی که سابقه ریاست کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی را داشته است؛ خاطرنشان می‌کند: قیمت‌گذاری دستوری نیز یکی دیگر از موانعی است که می‌تواند به طور جدی روند سرمایه‌گذاری در پتروپالایشگاه‌ها را مختل کند. هنگامی که دولت قیمت‌های مشخصی را برای فروش محصولات پتروپالایشگاهی تعیین می‌کند، عملاً بخش خصوصی را از فرصت بهره‌مندی از مزایای بازار آزاد محروم می‌کند. این نوع قیمت‌گذاری ممکن است به منظور حمایت از مصرف‌کنندگان داخلی یا تنظیم بازار انجام شود، اما در نهایت، این سیاست‌ها می‌تواند باعث کاهش سودآوری و انگیزه سرمایه‌گذاران شود. اگر هدف جذب سرمایه‌گذاری خصوصی و خارجی است، باید فضایی ایجاد شود که در آن سرمایه‌گذاران بتوانند با هر قیمتی که بازار تعیین می‌کند، محصولات خود را بفروشند و در یک رقابت سالم با سایر تولیدکنندگان شرکت کنند.

پورقاضی خاطرنشان می‌کند: یکی از اهداف مهم توسعه پتروپالایشگاه‌ها این است که محصولات تولیدی آنها نه تنها در بازارهای داخلی، بلکه در بازارهای بین‌المللی نیز به فروش برسد. بخشی از این محصولات در صنایع پتروشیمی و پارک‌های شیمیایی داخلی استفاده می‌شود، اما قسمت عمده‌ای از آن می‌تواند به بازارهای جهانی صادر شود. اگر دولت به سرمایه‌گذاران اجازه دهد که در یک بازار آزاد و بدون محدودیت فعالیت کنند، می‌توان انتظار داشت که بخش خصوصی علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در این حوزه شود و به توسعه و ارتقاء فناوری‌های مورد نیاز بپردازد. این امر نه تنها به رشد اقتصادی کشور کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود ایران به یکی از قطب‌های مهم پالایشگاهی و پتروشیمی در منطقه تبدیل شود.

عدم قطعیت در مورد نرخ خوراک، نفت و قیمت‌گذاری دستوری مانع سرمایه گذاری خارجی

وی ادامه می‌دهد: برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، شرایط سیاسی و اقتصادی کشور باید به گونه‌ای باشد که اطمینان و اعتماد سرمایه‌گذاران جلب شود. کشورهای خارجی، به ویژه چین، تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران دارند، اما عدم قطعیت در مورد نرخ خوراک، نفت و قیمت‌گذاری دستوری می‌تواند آنها را از انجام سرمایه‌گذاری منصرف کند. دولت باید به طور جدی تلاش کند تا ریسک‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری را کاهش دهد و فضای اقتصادی شفافی را ایجاد کند که در آن سرمایه‌گذاران بتوانند با اطمینان به سرمایه‌گذاری بپردازند. این امر مستلزم همکاری نزدیک دولت و مجلس است تا مصوبات قانونی به درستی و با دقت اجرا شود و از هر گونه بلاتکلیفی و ناهماهنگی جلوگیری شود.

پورقاضی که خود از فعالان برجسته حوزه صنعت است؛ خاطرنشان می‌کند: برای تحقق اهداف اقتصادی بلندمدت، نیاز به جسارت و اراده قوی در تیم اقتصادی دولت جدید به ریاست آقای پزشکیان است. اگر دولت بتواند فضای رقابتی و پایداری را در اقتصاد کشور ایجاد کند، می‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاران خارجی با علاقه‌مندی بیشتری به ایران بیایند و در پروژه‌های مختلف از جمله توسعه پتروپالایشگاه‌ها شرکت کنند. این امر می‌تواند سواحل جنوبی ایران را به مراکز مهم پالایشگاهی و پتروشیمی تبدیل کند که نه تنها نیازهای داخلی کشور را تأمین می‌کنند، بلکه به یکی از منابع اصلی درآمدزایی از طریق صادرات محصولات پالایشگاهی در منطقه و جهان نیز بدل می‌شوند. با ایجاد چنین فضایی، ایران می‌تواند به یکی از پیشروان صنعت پتروشیمی در جهان تبدیل شود و اقتصاد خود را در برابر شوک‌های خارجی مقاوم‌تر کند.

مصوبات حمایتی مانند تهاتر نفت و تنفس خوراک پتروپالایشگاه ها نباید در حد حرف باقی بمانند

وی ادامه می‌دهد: این راهبرد به طور خاص در برنامه هفتم توسعه کشور مورد توجه قرار گرفته است، جایی که مصوبه‌ای به تصویب رسید که به بخش خصوصی امکان سرمایه‌گذاری در این حوزه را می‌دهد. تسهیلاتی مانند امکان تهاتر نفت به میزان ۳۰۰ هزار بشکه برای واردات تجهیزات و همچنین تنفس خوراک در سال اول، از جمله حمایت‌هایی است که دولت برای تشویق بخش خصوصی به ورود به این حوزه در نظر گرفته است. این تدابیر در صورت اجرای دقیق، می‌تواند ارزش افزوده بیشتری را از طریق تبدیل نفت خام به محصولات پالایشگاهی به اقتصاد کشور اضافه کند و موجب تقویت توان رقابتی ایران در بازارهای جهانی شود.

پورقاضی در پایان افزود: به طور خلاصه می‌توان گفت؛ توسعه پتروپالایشگاه‌ها یکی از راهبردهای کلیدی برای تقویت اقتصاد ایران است، زیرا با افزایش ارزش افزوده محصولات نفتی به جای صادرات نفت خام، می‌تواند درآمدزایی بیشتری ایجاد کند و وابستگی به نفت خام را کاهش دهد. مصوباتی که برای حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این حوزه تصویب شده‌اند، از جمله تسهیلاتی مانند تهاتر نفت و تنفس خوراک، می‌توانند این توسعه را تسریع کنند. اما این مصوبات نباید فقط در حد حرف باقی بمانند؛ دولت باید با اراده قوی و اجرای دقیق، شرایط لازم را برای جذب سرمایه‌گذاری و رقابت سالم در این صنعت فراهم کند تا ایران بتواند به یکی از قطب‌های مهم پالایشگاهی و پتروشیمی در منطقه تبدیل شود.